De overheid is (eind)verantwoordelijk voor een behoorlijk functionerend toezicht en handhaving van onze wetgeving. De praktijk is dat overheden daar niet sterk in zijn. Deels omdat het laag scoort in de belangstelling van volksvertegenwoordigers. Deels doordat overheden dubbele petten op hebben. En tenslotte speelt ook een gebrek aan innovatie in het toezicht- en handhavingsbeleid een rol, waardoor nieuwe vormen van strategisch gedrag onbestraft blijven.
In het SER-energie akkoord (2012) is afgesproken dat bedrijven en instellingen (ziekenhuizen, scholen, musea) met een energieverbruik boven 50.000 kWh/jr of 25.000 m3 gas/jaar -dat zijn er ca. 90.000- zich inspannen om hun energieverbruik te verminderen. Dat had in 2020 een besparing van 33 Petajoule moeten opleveren. De Algemene Rekenkamer zocht uit of dat doel gerealiseerd is. Hun conclusie: “De minister weet niet of het doel is gehaald, maar wij achten het onwaarschijnlijk dat dit is gelukt.”
(aangevuld 14 augustus 2023)
De Autoriteit Woningcorporaties is wettelijk belast met het toezicht op de woningcorporaties. Hij beschikt daartoe over een uitgebreide gereedschapskist. Alle corporaties moeten jaarlijks gegevens aanleveren die inzicht bieden in hun prestaties. De zwakke broeders kunnen onder verscherpt toezicht geplaatst worden. Biedt dat onvoldoende perspectief dan kan er de corporatie aansprakelijk gesteld worden, een extern toezichthouder of bewindvoerder worden aangesteld. De ultieme sanctie is het intrekken van de toelating: het opdoeken van de corporatie. Op dit moment wordt staan zeven corporaties onder verscherpt toezicht. Werkt dat een beetje? Bij Stadgenoot (Amsterdam) en Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam duurt het opvallend lang.
Op de website van de AW is het actuele overzicht van corporaties onder verscherpt toezicht te zien. Het zijn er zeven, waarvan er direct twee in het oog springen: Stadgenoot en SOR. Allebei grote en grootstedelijke corporaties die al jarenlang extra in de gaten worden gehouden. Stadgenoot sinds maart 2020, de SOR zelfs sinds november 2014. Dat vind ik bijzonder: als er reden is voor verscherpt toezicht dient de oorzaak van het probleem -of de misstand- die de oorzaak is zo snel mogelijk worden weggenomen. Verscherpt toezicht betekent dat een corporatie minder vrijheid heeft om snel te handelen, ook als dat nodig is in het belang van zijn huurders.
Bij de start en de beeindiging van het verscherpt toezicht wordt een toelichtend bericht op de website van AW geplaatst. Bij Stadgenoot werd zo’n bericht op 30 maart 2020 geplaatst. Daarin werd aangekondigd dat de corporatie voor 1 juli 2020 een herstelplan moest indienen en dat het verscherpt toezicht zou worden beeindigd nadat het herstelplan tot tevredenheid was afgerond. Dat is nu drie jaar en vier maanden geleden. Voor SOR kon ik de startmelding niet terugvinden op de website van AW.
Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Of daar in het geval van Stadgenoot en SOR sprake van is kan je als geinteresseerd buitenstaander volgen via de jaarlijkse toezichtbrief, onderdeel van het reguliere toezicht op alle corporaties. Ook die brieven worden gepubliceerd op de website van AW.
In de laatste toezichtsbrief van SOR dd 22 november 2022 wordt aangegeven dat het verscherpt toezicht in de komende periode nog wordt gecontinueerd: “De reden hiervoor is het niet voldoen aan de financiële ratio’s uit het gezamenlijk beoordelingskader van Aw en WSW. Dit wordt veroorzaakt door de omvangrijke, dure en langlopende leningenportefeuille van de SOR. U heeft de afgelopen jaren hard gewerkt aan het financieel herstel en u heeft hierbij goede voortgang geboekt. Op basis van de dPi 2021 voldoet de SOR, met uitzondering van de ICR van de DAEB-tak (voldoet in 2025), aan alle continuïteitsratio’s. De discontinuïteitsratio’s voldoen op basis van de dPi 2021 echter nog niet aan de normen uit het gezamenlijk beoordelingskader van Aw en WSW.” Conclusie: in financiële termen beweegt SOR in de goede richting. Blijft over de vraag wat 9 jaar bezuinigen voor effect gehad heeft op de kwaliteit van het bezit, de hoogte van de huur, de dienstverlening aan de huurders en de -noodzakelijke- nieuwbouw voor woningzoekende senioren met een laag inkomen in Rotterdam.
De laatst gepubliceerde toezichtsbrief van Stadgenoot dateert van 19 februari 2021. Daarin is de conclusie: “Ik continueer het verscherpt toezicht dat op 27 maart 2020 werd opgelegd. Daarnaast maak ik met u de volgende toezichtafspraken: In de loop van februari 2021 bespreek ik met elk van [zwart gemaakte passage]de voortgang van het herstelplan; In april 2021 bespreek ik met uw voltallige RvC de ontwikkelingen en de rol van de Raad daarbij; Ik doe nader onderzoek naar de voortgang van de verbetering van het risicomanagement; Ik doe nader onderzoek naar het risico uit verbindingen. Dit onderzoek vindt later dit jaar plaats.” Omdat de brief 2,5 jaar oud is heb ik bij de AW geinformeerd wat de reden is dat de brieven van februari 2022 en februari 2023 niet gepubliceerd zijn. Op die vraag kreeg ik nog geen antwoord. De aanleiding voor de ondertoezichtstelling -de fraude van een administratief medewerker die in september 2019 aan het licht kwam- ligt bijna vier jaar achter ons. Het is zorgwekkend dat een van de grootste woningcorporaties van Amsterdam na vier jaar zijn interne controle nog niet op orde heeft.
Samenvattend concludeer ik dat je de voortgang van het verscherpt toezicht -soms met veel moeite- via de documentenstroom van AW wel redelijk kan volgen. Wat ik mis is een actieve communicatie over de voortgang. In de laatste Staat van de corporatiesector 2022, die ook aan de Tweede Kamer gestuurd wordt, besteedt de AW 9 regels aan het verscherpt toezicht. Volstaan wordt met een opsomming van de corporaties onder verscherpt toezicht en de mutaties in het afgelopen jaar. Niets over de voortgang van het verbeterprogramma of de gevolgen voor de huurders. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het maatschappelijk debat over de zwakke broeders in corporatieland vrijwel is stilgevallen. Dat is op termijn vragen om moeilijkheden.
UPDATE 14 augustus
Naar aanleiding van mijn telefoontje heeft de AW de laatste toezichtbrief, die dateert van 8 maart 2023, online geplaatst. Je vind hem hier . Uit de brief blijkt dat het verscherpte toezicht ook komende tijd nog doorloopt. Weliswaar doet Stadgenoot zijn best om de aanbevelingen van AW op te volgen, maar dat heeft nog niet tot afdoende verbetering op het punt van risicomanagement geleid. De vele personele mutaties en de moeite om vacatures in te vullen spelen daarbij volgens AW een belangrijke rol. Ik blijf het zorgwekkend vinden dat het een van de grootste corporaties van Nederland méér dan drie jaar kost om zijn bedrijfsvoering-governance op orde te krijgen.
Op de website van Stadgenoot staat het Jaarverslag 2022 inmiddels ook online. Corporaties zijn verplicht om voor 1 juli hun jaarverslag te publiceren en ook kenbaar te maken aan hun stakeholders. Zo krijgen ook huurderorganisaties en gemeenteraadsleden inzicht in de prestaties.
Ik kreeg deze week een studie uit 2021 onder ogen, die heel relevant is voor het toezicht op de corporatiesector: Bestuurlijk verval in de semipublieke sector. De auteurs Meike Bokhorst en Sjors Overman deden onderzoek naar het ontstaan van zonnekoninggedrag bij bestuurders van woningcorporaties, onderwijs- en zorginstellingen. “Het gaat vaak om krachtige bestuurders die al lang op hun plek zitten, wel een potje kunnen breken, maar in de loop der tijd steeds minder tegenspel krijgen.” Heel herkenbaar voor wie zich de ontsporingen bij corporaties als Vestia, Woonbron, Rentree, WSG, Laurentius en Rochdale herinnert.
intern toezicht bij ontspoorde corporaties.
Lees verder “Bestuurlijk verval”Directeur Daphne Braal van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) haalt vanmiddag in een moedig interview met de NRC hard uit naar het beleid van wonen-minister Stef Blok. Blok wil het financieel toezicht op de woningcorporaties inlijven in zijn ministerie. Volgens Braal wordt het daarmee een speelbal van de politiek.
Lees verder “directeur waakhond CFV uit keiharde kritiek op Blok”
Volgens minister van wonen Stef Blok is het onderbrengen van het -nu nog onafhankelijke- toezicht op de woningcorporaties binnen zijn ministerie helemaal niet in strijd met het WRR-advies toezicht op publieke belangen. Ik ben benieuwd of de auteurs van het WRR-rapport dat met hem eens zijn.
dit voorjaar nam Jan van der Moolen afscheid als directeur van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting; minister Blok wil het CFV als onafhankelijke waakhond opdoeken en het toezicht onderbrengen bij zijn eigen ministerie.
Lees verder “Blok: toezicht corporaties binnen mijn ministerie niet in strijd met advies WRR”
En wéér presenteerde de WRR een advies Toezien op publieke belangen dat impliciet zware kritiek levert op staand beleid. Benieuwd of dat ook tot verandering leidt. Minister Stef Blok – die de wei in is gestuurd met als taak: minder rijksoverheid – zat er bij maar toonde nog weinig tekenen van reflectie.
voorzitter André Knottnerus van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is een wetenschappelijke luis in de pels van Rutte c.s.
Woningcorporatie Vestia, de een na grootste corporatie van Nederland, zou ten gronde zijn gegaan aan haar speculatieve derivatenhandel, als de collega-corporaties niet via een (afgedwongen) solidariteitsheffing financieel waren bijgesprongen. Nu worden regels gesteld aan dit type financiële transacties van woningcorporaties. Net als in 1994.
Eric Harms dook in 1994 voor Cobouw in de derivatenhandel van een aantal woningcorporaties
Lees verder “Derivatenhandel door woningcorporaties: l’histoire se repete”
Leden van de Raad van Commissarissen van woningcorporaties benoemen hun eigen opvolgers. En de samenstelling van de eerste RvC werd na de instelling (in 2000) geregeld door de directeur-bestuurder die de RvC geacht wordt te controleren. Het is dan ook logisch dat keer op keer blijkt dat corporaties ontsporen, omdat de RvC zit te pitten in plaats van zijn toezichthoudende taak fatsoenlijk uit te oefenen. En daar worden ze nog vorstelijk voor betaald ook.
Bekijk het onderzoek van NOS naar de betaling van RvC’s.
De Woonbond wil nu dat de sectorafspraken met betrekking tot de honorering van RvC-leden bij corporaties algemeen verbindend verklaard worden in de Woningwet. Ik vrees dat dit niet voldoende is. Wat mij betreft is nummer-een-met-stip: schaf de footloose commissaris af. Minstens de helft plus een van de commissarissen zou gekozen moeten worden door de huurders. En de rest moet benoemd worden door de gemeenten uit het werkgebied. Zie mijn artikel toezichthouders. O ja: commissarissen zouden ook per direct afzetbaar moeten zijn als ze niet functioneren.
De woningcorporaties hebben in 2009 ruim €153 miljoen verlies geleden op niet gerealiseerde projecten. Dat leid ik af uit de publicaties Corporatie in Perspectief analyse 2010 van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting, met realisatiegegevens over 2009 [bron: par.3.3.6]. Lees verder “Verlies niet gerealiseerde corporatieprojecten: €153 miljoen”
Paulus Jansen 