In het februarinummer van Eigen Huis Magazine is onder deze kop een beschouwing opgenomen over de werking van de energiemarkt. Aanleiding zijn de huidige extreme prijzen voor elektriciteit, gas en warmte. Reden genoeg voor een consumentenorganisatie om eens kritisch te kijken naar de marktordening. Nou nee dus.
Het artikel is gebouwd op interviews met Machiel Mulder (hoogleraar energie-economie aan de Rijksuniversiteit Groningen), Silvio Erkens (energiewoordvoerder VVD Tweede-Kamerfractie) en Cora van Nieuwenhuizen (de VVD-minister die tussentijds opstapte om voorzitter te worden van EnergieNederland, de brancheorganisatie van energiebedrijven). Van Erkens en Van Nieuwenhuizen zijn vertegenwoordigers van de motor achter de liberalisering van de energiesector. Hun mening vragen over dit onderwerp is de slager verzoeken om zijn eigen vlees te keuren.
Mulder is een verklaard voorstander van marktwerking die héél veel tijd besteedt aan media-optredens: de lijst daarvan in zijn c.v. is een stuk indrukwekkender dan het overzicht van zijn wetenschappelijke publicaties. Bij zijn adviseurschappen valt nog op: “advisering De Brauw Blackstone Westbroek inzake procedure tussen Milieudefensie en Shell (najaar 2019, najaar 2020, voorjaar 2022). Door zijn drukke agenda had hij zo te zien weinig tijd om zijn stellingen in het interview te onderbouwen. Daar kom ik zo op terug. Maar wat mij tegenvalt is dat Eigen Huis in het artikel geen enkele vorm van tegenspraak opneemt. Terwijl daar alle aanleiding voor is.
Laten we eens ingaan op de argumenten van Mulder:
1
Over de aanleiding van de liberalisering (1998): “De kosten van de energievoorziening waren hoog. Om die omlaag te brengen was de gedachte dat door meer keuzevrijheid en concurrentie tussen aanbieders de prijzen wel zouden dalen”.
In werkelijkheid waren de energiekosten voor de huishoudens in Nederland ten opzichte van andere Europese landen in 1998 helemaal niet hoog. Ze lagen in ieder geval onder het Europese gemiddelde, al kan ik die statistiek bij Eurostat niet meer terugvinden. Wel is er een recente prijsvergelijking van 1e halfjaar 2022 beschikbaar. De gemiddelde elektriciteitsprijs voor huishoudens exclusief BTW en andere belastingen ligt op dat moment EU-breed op iets minder dan €0,20/kWh. In Nederland ligt de prijs op dat moment rond de €0,22/kWh. In Zweden en Frankrijk, landen met een hoog aandeel publieke energiebedrijven, ligt de prijs op dat moment op €0,185 en €0,16. De huidige stroomprijzen voor kleinverbruikers zijn in NL dus niet lager, maar hóger dan het EU-gemiddelde. En véél hoger dan in lidstaten met een sterke publieke energiesector. Overigens wijkt dit beeld niet af van bv. de drinkwatersector: in landen met een commerciële drinkwatervoorziening liggen de consumentenprijzen (veel) hoger dan in landen (zoals Nederland), waar nutsbedrijven het drinkwater leveren. Waarbij de VVD in het verleden enkele pogingen gedaan heeft om ook deze sector te privatiseren.
2
“Door het toezicht op de verschillende netbeheerders en dan met name de regulering van de transporttarieven zijn die partijen efficiënter gaan werken. De kosten voor netbeheer daalden” concludeert Mulder.
Hardstikke mooi, maar de netbeheerders zijn nog steeds -wettelijk verankerd- 100% publieke bedrijven. En dat regulering en toezicht werken is voor mij een appeltje-eitje, maar deze twee vormen van overheidsingrijpen worden juist ingezet als de vrije markt NIET zijn werk doet.
3
“Daarnaast ging de internationale markt werken en groeide de concurrentie op de consumentenmarkt door de komst van meer aanbieders van bijvoorbeeld elektriciteit”.
Als deze stelling klopt zou de consumentenprijs voor elektriciteit in Nederland gunstig moeten afsteken bij die van landen met relatief veel publieke energieleveranciers. Hierboven liet ik zien dat het tegendeel het geval is. Veel liberalen vinden overigens de mogelijkheid om te kiezen een zelfstandig pluspunt. Daar kan ik me iets bij voorstellen als er sprake is van kwaliteitsverschillen in het aanbod. Bij stroom of gas zijn die er niet. Het zijn low-profile commodities, waarbij de meeste mensen die overstappen louter afgaan op de prijs. Maar prijsverschillen- die er zijn- komen voort uit het risicoprofiel van de aanbieder en het contract. Kijk maar eens naar de aanbieders die afgelopen jaar zijn omgevallen. Mulder gaat ook niet in op de substantiële kostenposten reclame en het overstapcircus, die landen in de rekening voor de consument. Bij energielevering door nutsbedrijven heb je die kosten niet.
4
“De concurrentie heeft onder andere gezorgd dat leveranciers zich willen onderscheiden met duurzame energie, zoals Hollandse Windstroom”. Mulder geeft geen enkele onderbouwing dat er bij publieke energiebedrijven niet méér geinvesteerd zou zijn in duurzame energie productie. Terwijl daar wel signalen voor zijn: Eneco, dat relatief laat geprivatiseerd is, was in Nederland een van de voorlopers bij het ontwikkelen van windenergieprojecten. Een ander tegenargument is dat energiecoöperaties, die een belangrijke motor kunnen zijn in de energietransitie, het in de Nederlandse marktomstandigheden lastig hebben om zich te ontwikkelen.
5
“Het aantal overstappers is enorm overgenomen tot wel 1,7 miljoen in de periode tussen april 2020 en april 2021”. Nederland heeft 8,5 miljoen huishoudens. Een groot aandeel van hen vindt het bar vermoeiend om ieder jaar opnieuw een studie te moeten maken van de kleine lettertjes in contracten. Zij zijn de melkkoe van de commerciële energieleveranciers.
Samenvattend: ik heb wel eens een sterker artikel gelezen in Eigen Huis Magazine. Mocht de redactie nog interesse hebben in een compleet overzicht van argumenten voor een sterke publieke energiesector: lees Energie in staatshanden, prima idee
Paulus Jansen 
