De Russen komen. So what?

CDA-kamerlid Marieke van der Werf is de schrik om het lijf geslagen. Met de participatie van Gazprom in de elektriciteitcentrales van Essent krijgt Poetin straks een vinger in de pap van de Nederlandse energievoorziening. Het is kenmerkend voor het hemeltergend gebrek aan visie bij het CDA.

Als het CDA zich echt druk zou maken over het eigendom van de Nederlandse energiebedrijven had ze twee jaar geleden haar stem moeten verheffen bij de verkoop van Essent en NUON. Toenmalig woordvoerder Jos Hessels wekte de indruk dat hij niet enthousiast was over de privatisering maar draaide als een blad aan de boom toen hij gedeputeerde kon worden in Limburg: grootaandeelhouder van Essent.

Als het CDA toen de rug had rechtgehouden was een meerderheid van de aandeelhouders tegen verkoop geweest en was de privatisering afgeblazen. Door het gedraai van het CDA veranderde het momentum, waarna ook NUON eraan moest geloven. Waarmee de overheid een belangrijk instrument heeft weggegeven om de noodzakelijke energietransitie in de komende decennia vorm te geven. Het is zelfs nog erger: doordat RWE en Vattenfall de hoofdprijs betaald hebben voor Essent en NUON lopen de kapitaallasten voor deze bedrijven op, waardoor er veel minder ruimte is voor investeringen in verduurzaming. Je kon er dus op wachten dat ze delen van hun activa in de etalage zouden zetten.

En dan nu het gevaar Poetin. Is dat zo groot? Laat ik voorop stellen dat afhankelijkheid van een of enkele buitenlandse partijen voor onze energievoorziening, het fundament van de economie, ongewenst is. Maar hoe je het ook wendt of keert: Rusland zal de komende decennia een belangrijke gasleverancier van Europa blijven. En gas is wat mij betreft als overgangsbrandstof een stuk interessanter dan de kolen en bruinkool, die de corebussiness van RWE vormden.
Het argument dat de Russen om politieke redenen de gaskraan hebben dichtgedraaid klopt niet. De enige twee keren dat Gazprom zijn leveranties stopte was toen Wit-Rusland en Oekraine hun betalingsverplichtingen weigerden na te komen. Dat gas werd overigens geleverd tegen een vriendenprijsje, als je het vergelijkt met wat Europese afnemers betalen. Wat zou Gasterra gedaan hebben als Duitse, Italiaanse of Russische afnemers niet zouden betalen?

Gazprom wil zijn miljardenopbrengsten uit aardgasbaten voor een flink deel elders in de keten investeren, om daarmee op termijn minder afhankelijk te zijn van de kale aardgasverkopen. Dat is een logische keus. Dat ze hun middelen deels in Nederland investeren ligt voor de hand: wij willen toch de gasrotonde van Europa worden? En hoe meer geld ze hier investeren in gasleidingen, gasopslagen of centrales, des te meer belang de Russen krijgen in continuiteit van de gaslevering. West-Europa is voor hen de kip met de gouden eieren. Ze zouden wel gek zijn om de gaskraan dicht te draaien.

Natuurlijk is het zaak om de ontwikkeling van marktaandelen in de verschillende schakels van de energieketen goed in de gaten te houden en onze afhankelijkheid van één dominante partij te voorkomen. Maxime Verhagen wil dat doen door de ontwikkeling van de gasrotonde. De SP kiest voor versnelde investeringen in energiebesparing en duurzame energieproductie.

UPDATE 8 januari 2023

Stefan Jans vraagt me hoe ik ruim 11 jaar later -in het licht van de oorlog in Ukraïne en de EU-gasboycot van Rusland-aankijk tegen deze column. Dat doe ik met alle plezier. Op persoonlijke titel: destijds was ik woordvoerder energie van de SP Tweede-kamerfractie, tegenwoordig slechts eenvoudig SP-lid, dus wil ik de huidige woordvoerder niet voor de voeten lopen.

In essentie is mijn standpunt door de oorlog in Ukraïne niet veranderd. Ik was destijds tegen de privatisering van de Nederlandse energiebedrijven. Die zijn inmiddels verkocht, maar wat mij betreft zou publiek eigendom nog steeds de voorkeur verdienen, zie mijn recente blog energie in staatshanden: prima idee . Volgens mij zouden publieke energiebedrijven ook meer mogelijkheden bieden om een energiecrisis als de huidige te weerstaan, zie ook de ontwikkelingen in Frankrijk en Duitsland.

Daarnaast wees ik toen al op het risico van een grote afhankelijkheid van één partij (tot begin 2022: Gazprom). Dat is nooit verstandig, maar zeker niet bij aardgas wat veel meer dan aardolie een “regionale” markt is. Waarom? Omdat de kostprijs van aardgas die je aanvoert met LNG-tankers veel hoger is dan bij aanvoer via gasleidingen. En gasleidingnetten komen niet verder dan Europa en Rusland, met de nodige capaciteitsbeperkingen trouwens.

Een vermindering van de afhankelijkheid kan je bereiken door: 1 meer eigen -liefst: duurzame- energieproductie; 2 vermindering van je energieverbruik; 3 meer import. Ik heb destijds gepleit voor de eerste twee opties. Daar hebben de kabinetten sinds 2011 te weinig haast mee gemaakt, dus zijn we nu veroordeeld tot optie 3: extra import. Die import komt voor een flink deel uit de VS (schaliegas: hoge CO2-footprint), voor een kleiner deel uit vergroting gasproductie Noorwegen en voor de rest uit de golfstaten die op de mensenrechtenindex van de VN heel laag scoren. Import uit de VS en de golfstaten vindt plaats in de vorm van LNG, met een aanzienlijk slechtere CO2-voetafdruk dan aardgas die via een buizenstelselwordt aangevoerd.

Als ik de column vandaag de dag zou schrijven zou ik meer accent leggen op de Europese samenhang bij een energiecrisis: het is gezien de economische verwevenheid binnen de EU onmogelijk om een 100% nationaal energiebeleid te voeren. Zeker als importstromen plotseling aangepast moeten worden is samenwerking essentieel. En de Duitse huishoudens die afhankelijk zijn van het laagcalorisch gas dat via Nederland wordt aangevoerd zijn mij net zo dierbaar als de Nederlandse. Al is er maar omdat “eigen volk eerst” acties op dit vlak altijd leiden tot repercussies die de ellende alleen maar groter maken. Niet doen dus.

Conclusie: we zitten nu dieper in de sores dan nodig geweest was als we de afgelopen tien jaar meer tempo gemaakt hadden met de verduurzamening én onze publieke energiebedrijven niet verpatst hadden.