Bewoners prachtwijk zijn de verliezers

Vandaag staat het onderstaande opinieartikel van Peter Boelhouwer in het Reformatorisch Dagblad. Boelhouwer is naast hoogleraar huisvestingssystemen aan de Technische Universiteit Delft ook lid van de VROM-raad. Deze raad stelde eind vorig jaar middels het rapport Tijd voor keuzes de hypotheekrenteaftrek ter discussie. En ook in dit geval slaat hij de spijker op zijn kop.

Bewoners prachtwijk zijn de verliezers

Minister Vogelaar wil nog meer geld zien van de woningcorporaties om haar zogeheten prachtwijken te kunnen realiseren. De corporaties protesteren. Prof. dr. Peter Boelhouwer constateert dat de bewoners de dupe worden van een machtsstrijd tussen de politiek en de corporaties.

Op dinsdag 12 februari meldde minister Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie dat zij het derde en finale aanbod van de branchevereniging van woningcorporaties Aedes niet zal accepteren. Dit aanbod betrof een nadere invulling van een eerder door Aedes en de minister gesloten convenant om de komende tien jaar 2,5 miljard euro extra in de door de minister aangewezen veertig aandachtswijken te investeren en via een solidariteitsheffing bij de woningcorporaties een investeringsfonds van 750 miljoen euro te creëren. Dit fonds is nodig omdat het vermogen van sommige van de 42 corporaties met bezit in de aandachtswijken niet toereikend wordt geacht om de door de minister gewenste investeringen te realiseren.

Nu het Aedes en de minister niet is gelukt om een overeenkomst te sluiten, rest de minister niets anders dan de corporaties met een heffing te bruuskeren. Die laatste zullen vermoedelijk alle juridische mogelijkheden aangrijpen om deze heffing te voorkomen. Wat dit betreft staan ons nog spannende tijden te wachten.

Zal het de minister lukken om de corporaties een omvangrijke financiële bijdrage te ontfutselen? Omdat corporaties private organisaties zijn, is dit laatste zeker nog geen gelopen race. Rechters zullen uiteindelijk moeten uitmaken of deze opmerkelijke wijze van onteigening juridisch mogelijk is.

Vertraging
Grote verliezers van dit conflict zijn vooralsnog de bewoners van de veertig prachtwijken. De implementatie van de ambitieuze plannen die de gemeenten momenteel aan het uitwerken zijn en die in maart gereed moeten zijn, dreigt immers vertraagd te worden.

De belangrijkste vraag die nu opdoemt is hoe het allemaal zo ver heeft kunnen komen. Voor buitenstaanders, maar ook voor veel insiders is dit een volkomen raadsel. Op het eerste gezicht lijkt er namelijk nauwelijks licht te zitten tussen de visie van de corporaties en die van de minister. Zo zijn de corporaties bereid om de komende tien jaar 2,5 miljard euro extra te investeren in de aandachtswijken en gaan zij ermee akkoord om een investeringsfonds van maar liefst 1,5 miljard euro te vullen.

Het venijn zit zoals zo vaak in de details. De corporaties stellen namelijk voor om via collegiale financiering renteloze leningen aan de corporaties uit de aandachtswijken ter beschikking te stellen. Na tien jaar kunnen de ontvangende corporaties dan besluiten het onderliggende vastgoed over te nemen, waarbij de waardeontwikkeling tussen de financier en de ontvanger wordt gedeeld. Ieder weldenkend mens zal de conclusie trekken dat op basis van dit voorstel het probleem is opgelost.

Zo niet minister Vogelaar. Zij eist van de corporaties die geen bezit hebben buiten de aandachtswijken dat zij in totaal 750 miljoen euro in het investeringsfonds storten. Vervolgens kan de minister via een door haar bedachte verdeelsleutel extra financiële middelen ter beschikking stellen aan de gemeenten die de aandachtswijken willen transformeren tot prachtwijken. Gemeenten beschouwen dit als het binnenvaren van de zilvervloot en maken hier ruim gebruik van. In hun wijkactieplannen komen uitgaven aan onder andere welzijn, scholing en economie voor die weinig met het taakveld van de corporaties te maken hebben en die tot nu toe door de gemeenten en/of het Rijk bekostigd werden.

Als klap op de vuurpijl worden de corporaties door de staatssecretaris van financiën dit jaar eveneens aangeslagen voor ruim 500 miljoen euro per jaar aan vennootschapsbelasting. Een voor non-profitinstellingen volstrekt unieke belasting die vermoedelijk door de corporaties ook juridisch zal worden aangevochten.

Afroming
Gezien genoemde omvangrijke afromingsvoorstellen van het Rijk lijkt het niet verwonderlijk dat de corporaties niet bereid zijn om aan de wensen van de minister tegemoet te komen. Toch treft ook de corporaties wel degelijk blaam in dit conflict. Zo wordt er al enige jaren (onder meer diverse malen door de VROM-raad) voorgesteld om vermogende corporaties een bijdrage te laten storten in een fonds dat ter beschikking staat voor corporaties met grote investeringsopgaven en een hiervoor ontoereikend vermogen. Hiermee zou ook het door de politiek ervaren ‘probleem’ worden opgelost dat een aantal corporaties over te omvangrijke vermogens beschikt, terwijl minder vermogende corporaties niet hun volkshuisvestelijke opgaven zouden kunnen volbrengen. De corporaties weigeren tot nu toe echter halsstarrig dit toch redelijke voorstel uit te voeren. Via deze binnen de sector te ontwikkelen solidariteit komen er voldoende financiële middelen vrij om de wijkactieplannen uit te voeren en kan ook het probleem van de politiek dat de corporatievermogens onvoldoende worden ingezet, worden opgelost.

Botte machtsstrijd
Wanneer we de strijd tussen de minister en de corporaties in meer algemene zin beschouwen, dan betreft het een onfrisse strijd wie de macht heeft over de enkele jaren geleden verzelfstandigde corporaties. De politiek lijkt spijt te hebben van deze verzelfstandiging, terwijl de corporaties hier ten koste van alles aan willen vasthouden. De grote verliezers van deze botte machtsstrijd zijn vooralsnog de bewoners van de veertig aandachtswijken.

De auteur is hoogleraar huisvestingssystemen aan de Technische Universiteit Delft.