De Utrechtse hoogleraar Krijn de Jong stuurde me deze week een uitgebreide versie van zijn artikel over CO2-opslag dat hij eerder publiceerde in NRC Handelsblad van 5 maart 2009. Aanleiding waren mijn mondelinge vragen van afgelopen dinsdag over dit onderwerp aan minister Cramer. Hij bevestigt mijn stelling dat het project in Barendrecht rammelt.
Speculeren met CO2 onder Barendrecht
Naast abrupte financiële en economische crises is er ook sprake van een meer sluipende crisis. Bij deze crisis gaat het om groei en wel van de concentratie van CO2 in de atmosfeer. Het gebruik van kolen, olie en gas leidt wereldwijd tot een uitstoot van circa 25 miljard ton CO2 per jaar. Vrijwel iedereen is ervan overtuigd dat deze uitstoot van CO2 hoog is en risico’s met zich meebrengt, voor onze planeet en daarmee voor de mensheid. Wat te doen? Eèn van de opties die wordt onderzocht is de permanente opslag van CO2, bijvoorbeeld in lege aardgasvelden zoals die onder Barendrecht.
Ik beperk me tot vier redenen waarom we CO2 beter niet kunnen opslaan en zeker niet onder Barendrecht.
1. CO2-opslag kost veel energie. Om 10 moleculen CO2 op te slaan moeten er minimaal 1 maar al snel 3 extra worden geproduceerd vanwege het energieverbruik in afvang en opslag. Dit betekent dat er meer en sneller fossiele brandstoffen verbruikt zullen worden. Bovendien zal er veel financieel en menselijk kapitaal nodig zijn om de enorme infrastructuur voor CO2-opslag te realiseren. Je kunt je geld en je tijd maar één keer gebruiken. Meer CO2-opslag betekent dan al gauw minder zonnecellen.
2. CO2-opslag is voor altijd. Vaak wordt vergeten dat de opslag aandacht vraagt, nu èn in de toekomst. Onze achterkleinkinderen zullen ook aan zogenaamde ‘monitoring’ van een eventueel CO2-veld onder Barendrecht moeten doen, terwijl de huidige projectleider van Shell dan al lang vertrokken is. Wie neemt het beheer van het veld over 100 jaar voor zijn rekening? Het antwoord op deze vraag lijkt eenvoudig: de overheid. In de praktijk blijkt, ook voor de overheid, hoe lastig het is om complexe infrastructuur over langere tijd te beheren.
3. CO2 is niet inert. Veelal wordt CO2-opslag afgedaan als veilig door het te vergelijken met aardgas dat gedurende geologische tijden ondergronds is opgeslagen (geweest). Deze vergelijking gaat mank. Aardgas, wat vooral uit methaan bestaat, reageert niet met ondergrondse gesteenten, cement en leidingen. CO2 doet dat wel. Hoe veilig is dat? Niemand weet het. In het rapport ‘Algemene Milieu Effecten Studie CO2 Opslag (1 juli 2007)’ wordt dan ook gemeld: ‘Zelfs deze hoge eisen zijn misschien niet voldoende om zeker te stellen dat het cement en de stalen verbuizing ook duizenden jaren lang bestand blijven tegen chemische aantasting door nat CO2’. Door reactie van CO2 met ondergronds gesteente kan het volume daarvan tot circa 70% (!) toenemen. Bodemstijging is dan het gevolg. Opnieuw dit rapport: ‘Als gevolg van de injectie van CO2 kan de bodem omhoog komen. Naar verwachting zal deze opheffing kleiner zijn dan de daling veroorzaakt door de voorafgaande gaswinning maar er kleeft een aanzienlijke mate van onzekerheid aan dit aspect’. Deze onzekerheid komt voort uit het fundamentele verschil van de oorzaak van bodemdaling (lagere gasdruk in poreus gesteente) en die van bodemstijging (chemische omzetting van het gesteente).
4. CO2-opslag is een experiment. Op dit moment is onze kennis van langdurige ondergrondse opslag eenvoudigweg niet voldoende. Uit hetzelfde rapport: ‘Er zijn niet voldoende gegevens beschikbaar om het risiconiveau van ondergrondse CO2-opslag accuraat vast te stellen’. Het project bij Barendrecht behelst dus een experiment en niet, zoals het consequent wordt genoemd, een demonstratieproject. Een experiment hoort in een geschikte omgeving te worden uitgevoerd. De Nevadawoestijn in de Verenigde Staten lijkt mij in dat opzicht meer geschikt dan Barendrecht in Nederland.
Geen opslag van CO2 dus, wat dan wel te doen? We moeten minder CO2 uitstoten, door minder fossiele brandstoffen te gebruiken, meer efficiënte technologie te ontwikkelen. En het belangrijkste – met grote prioriteit duurzame energie gaan gebruiken. De toekomst is aan de silicium-zonnecel. Door Shell is de productie van deze zonnecellen afgestoten en nu is dit bedrijf actief in CO2-opslag. Dat geeft te denken. Hoe dan ook, om de CO2-crisis te bestrijden is speculeren geen optie. Zeker niet onder Barendrecht.
Krijn de Jong, Hoogleraar Anorganische Chemie en Katalyse, Universiteit Utrecht
Paulus Jansen 