“Schaken is oorlog op het bord. Het doel is om het verstand van je tegenstander te vernietigen”. Bobby Fischer, de vleesgeworden paranoia, maar ook een van de briljantste schakers aller tijden, is op 64-jarige leeftijd overleden.
De WK-match van Fischer tegen Boris Spasski in 1972 is bij mijn weten de enige tweekamp geweest die integraal door de Nederlandse televisie werd uitgezonden. Iedere partij werd in de studio live becommentarieerd door oud-wereldkampioen (1935-37) Max Euwe en Hans Böhm, terwijl de zetten werden doorgebeld (..) vanuit Reykjavik.
Het was een happening die ook niet-schakers aan de buis gekluisterd hield. In de beschouwingen in de media na zijn dood wordt deze belangstelling toegeschreven aan de koude oorlog tussen de Russen en de Amerikanen.
Volgens mij raakt dat niet de kern. De match draaide veel meer om de tegenstelling tussen de briljante eenling Fischer en de goed geoliede schaakmachine van de Russen. Die eenling dreef ondertussen vriend en vijand tot wanhoop -en vaak ook woede- met zijn onvoorspelbare en onredelijke eisen. Schakend Nederland schreef bijvoorbeeld in september 1972 vlak voor het einde van de match: “Het is na onze mening dan ook onbetwistbaar dat het irriterende gedrag van Fischer langzaam maar zeker het geestelijk evenwicht van Spasski ontregeld heeft.” De conclusie van het bondsblad van de schaakbond was vervolgens dat de match nooit had mogen doorgaan, omdat Spasski benadeeld werd.
Gelukkig had de KNSB het bij de match niet voor het zeggen en heeft FIDE-president Max Euwe er juist alles aan gedaan om de dreigende afgelasting te voorkomen.
Max Euwe tijdens zijn openingspartij tegen Aljechin bij de WK-match in 1935
Euwe had op 60-jarige leeftijd nog een partij tegen Fischer gespeeld, die de laatste het vermelden waard vond in zijn schaak-autobiografie “My 60 memorable games”. Het is een voorbeeld van de transparante, strategische speelstijl en goede eindspeltechniek van Fischer, die zich niet druk maakt om de geruineerde pionnenstructuur waarmee hij wordt opgezadeld, omdat zwart blijft zitten met een onontwikkelde koningsvleugel.
Fischer-Euwe (Leipzig 1960)
1. e4 c6 2. d4 d5 3. ed5x cd5x 4. c4 Pf6 5. Pc3 Pc6 6. Pf3 Lg4 7. cd5x Pd5x 8. Db3 Lf3x 9. gf3x e6 `10. Db7x Pd4x 11. Lb5+ Pb5x 12. Dc6+! Ke7 13. Db5 Pc3x 14. bc3x Dd7 15. Tb1 Td8? 16. Le3 Db5x 17. Tb5x Td7 18. Ke2 f6 19. Td1! Td1x 20. Kd1x Kd2 21. Tb8! Kc6 22. La7x g5 23. a4 Lg7 24. Tb6+ Kd5 25. Tb7 Lf8 26. Tb8 Lg7 27. Tb5+ Kc6 28. Tb6+ Kd5 29. a5 f5 30. Lb8! Tc8 31. a6 Tc3x 32. Tb5+ Kc4 33. Tb7 Ld4 34. Tc7+ Kd3 35. Tc3x Kc3x 36. Le5! (1-0)
Paulus Jansen 